Heb je een platencollectie of ben je beginnende verzamelaar van vinyl? En kom je wel eens op een platenbeurs of neus je online wel eens naar een tweedehands single? Hoe je het ook wendt of keert, je wordt geconfronteerd met specifieke begrippen die je alleen maar tegenkomt in de wereld van de platenverzamelaar. Het zogenaamde ‘vinyl jargon’. In dit artikel heb ik de meest voorkomende vaktermen uit de platenwereld op een rijtje gezet.
Platenverzamelaar vaktaal
Bijzondere afkortingen, specifiek terminologie, begrippen als ’12 inch’, ‘bootleg’, ‘punch hole’, custom sleeve’, ‘near mint’, ‘white label’ of ‘original pressing’. Wat betekenen deze termen nu eigenlijk? Bepaalde begrippen waren me wel bekend, maar er was er ook een aantal waar ik echt nog nooit van had gehoord. Zo was de term ‘cut out’ mij volledig onbekend. Ik noemde dit zelf gewoon ‘inkeping’. Ik heb me nooit gerealiseerd dat er ook een echte vakterm voor bestond. Handig om al deze termen te weten als je weer eens platenbeurs bezoekt of online op ‘jacht’ gaat naar die ene elpee die je altijd al wilde hebben. En dat je niet opeens met een reissue naar huis gaat, terwijl je in de veronderstelling was een heel bijzonder near mint album op de kop te hebben getikt!
Jargon tabel
In onderstaande tabel heb ik de termen en begrippen opgenomen. Al het vinyl jargon staat op alfabetische volgorde en je kunt de term ook vinden door een bepaalde term in het zoekveld in te typen.
| Term | Betekenis |
|---|---|
| 7" | Een 7-inch plaat telt 7 inch in diameter, de standaard voor een 45 toeren single. Zie ook 45 toeren en single. |
| 10" | Een 10-inch wordt ook wel mini-lp genoemd. Dit is een plaat met een diameter van 10 inches. |
| 12" | Een 12-inch is een plaat met een diameter van 12 inch en is net zo groot als een elpee. Een 12 inch wordt op 45 toeren afgespeeld. |
| 33 toeren | Dit is de afspeelsnelheid van een plaat. Om precies te zijn 33⅓ toeren per minuut . Deze plaat heeft een diameter van 30 cm (12 inch) |
| 45 toeren | Dit is de afspeelsnelheid van een plaat, namelijk 45 toeren per minuut. |
| 78 toeren | Dit is de afspeelsnelheid van een plaat, namelijk 78 toeren per minuut. |
| Artwork | De artistieke vormgeving van een platenhoes. |
| Binaurale plaat | Een voorloper van de stereoplaat die afgespeeld moet worden met een platenspeler met twee armen. |
| Bootleg | Een bootleg is een illegaal uitgebrachte plaat. Er zijn er vaak niet veel van geproduceerd. Zeldzaam dus! En dat betekent dat bootleg platen interessant verzamelmateriaal is. |
| Catalogusnummer | De catalogusnummer is een nummer dat de platenmaatschappij de plaat meegeeft. Met dit catalogusnummer kun je vaak zien of de plaat een origineel of een heruitgave is. In de meest gevallen vind je dit nummer op de plaathoes, soms op de achterzijde en op de rug. Ook vind je het terug op het ronde etiket op de plaat (het label) en is het vaak gekrast in de uitloopgroeven van de plaat. De catlogusnummers is soms hetzelfde als de matixcode, maar dat is niet altijd het geval. De catalogusnummers op plaat en op de hoes moeten met elkaar overeenkomen. |
| Custom Sleeve | Een 'sleeve' is een platenhoes. In dit geval gaat het om een bijzondere platenhoes die hoort bij een speciale uitgave. Interessant verzamelmateriaal. |
| Cut corner | Een cut corner is een afgeknipte hoek van de hoes van het album. Dit werd net zoals bij een cut out of punch hole expres gedaan door de producent. Zie cut out. |
| Cut out | Een cut out is een inkeping in de hoes van het album. Zo'n cut out werd bewust aangebracht door de platenproducent. Platen werden vaak in consignatie aan de platenzaak gegeven. Werden ze niet verkocht, dan stuurde de platenwinkel ze weer terug naar de producent of distributeur. Deze maakte vervolgens een inkeping of cut out in de hoes en verkocht ze voor een laag bedrag terug aan de platenzaak. Wel met de de deal dat deze ze niet meer kon terugsturen. De cut out diende dus als herkenning van dergelijke 'goedkope' platen. |
| Eerste persing | De eerste persing is onder verzamelaars het meeste waard. De oplage is meestal beperkt. Je kunt de persing achterhalen door het matrixnummer te bestuderen. |
| EP | EP staat voor Extended Play. Dit is een plaat met 2 of 3 en maximaal 4 nummers. Meestal bedraagt de speelduur 15 tot 35 minuten. |
| Excellent | Excellent (EX): Het vinyl ziet er bijna perfect uit en is in goede staat. Toch kan het zijn dat de plaat kleine onvolmaaktheden bevat zoals kleine krasjes of slijtageplekken op de hoes. De kwaliteit van het geluid van de plaat is echter onaangetast. Zie ook grading. |
| Fair | Fair (F): De kwaliteit van het vinyl en de hoes is slecht tot zeer slecht is. Vaak is een dergelijke plaat gebarsten, kromgetrokken en niet langer goed afspeelbaar. Ook de hoes is beschadigd. Zie ook grading. |
| Flipside | De B-kant van een single. |
| Good | Good (G): Een elpee in deze staat kan worden afgespeeld zonder over te slaan. Maar je hoort ruis en krassen. Matige kwaliteit dus. Vaak is het label beschadigd en verkeert de hoes in slechte staat. Zie ook grading. |
| Good Plus | Good Plus (G+): De plaat is duidelijk gespeeld, flets en grijsgedraaid met diepe krassen die de geluidskwaliteit niet ten goede komen. De plaat speelt nog steeds zonder over te slaan, maar de kwaliteit is matig. Het label kan duidelijk beschadigingen vertonen. De hoes is beschadigd en vertoont slijtageplekken of scheurtjes. Zie ook grading. |
| Grading | Met grading wordt de beoordeling van de kwaliteit van tweedehands platen bedoeld. Die grading loopt van Mint (M, perfecte staat) via Near Mint (NM), Very Good+ (VG+), Very Good (VG) en Good (G) uiteindelijk naar Fair (F) en Poor (P). Ook zijn er allerlei gradaties, zoals Mint Minus (M-). Alles beneden VG moet je niet willen verzamelen of je moet er een fruitschaal van willen maken! |
| Import | Een import is een plaat die geperst is buiten het land van herkomst . Een import kan afwijken van het origineel en dit is dus interessant voor verzamelaars |
| Label | Het ronde etiket in het midden van de plaat. |
| Limited edition | Dit is een beperkte uitgave van een plaat. Het is een exlusieve uitgave van een plaat, bijvoorbeeld met een bijzondere hoes of geperst op colored vinyl. Een limited edition is gewild onder verzamelaars. Zie ook special edition. |
| LP | LP is een afkorting van LangspeelPlaat, ook wel elpee genoemd. |
| Matrixnummer | Op de run-out groove (de uitloopgroef) van een plaat staat bijna altijd een alfanumerieke code. Deze code wordt het matrixnummer, of serienummer, genoemd. Deze code geeft informatie over de exacte versie van het album, zoals gegevens over de persing en over de gebruikte masters en matrijzen. De catalogusnummers hebben vaak een overeenkomst met de matrixnummers. Sommige albums zijn verschenen in verschillende versies. Een mono en stereo versie, een eerste persing, tweede persing, enzovoorts. |
| Maxisingle | Een maxisingle (ook wel 12-inch) genoemd, is een single met in totaal meer dan 4 nummers. Een maxisingle werd meestal afgespeeld op 45 toeren. |
| Mini lp | Zie 10" |
| Mint | Mint (M): Dit album of single is in perfecte staat. 'Zo goed als nieuw'. Het vinyl en de hoes is in nieuwstaat en de plaat heeft nog nooit op de draaitafel gelegen. Vaak is de hoes nog verzegeld. Het beste van het beste! Zie ook grading. |
| Mint Minus | Mint Minus (M-): Het vinyl heeft minimale slijtagesporen. Deze hebben absoluut geen invloed op de geluidskwaliteit. Ook de hoes ziet er nog pico bello uit. Zie ook grading. |
| Near Mint | Near Mint (NM): Het vinyl is bijna in perfecte staat en ook de hoes ziet er schitterend uit. Vind je een NM plaat voor weinig..... Ik zou zeggen 'kopen'! Zie ook grading. |
| Original pressing | Een original pressing is de eerste druk van een plaat, vergelijkbaar aan de eerste druk van een boek. Er gaan stemmen op dat platen uit de eerste persing het beste klinken en de beste audio hebben omdat de persplaten in de fabriek dan voor het eerst gebruikt worden. |
| Pocket disc | Concurrent van de pocket record. Zeldzaam en zeer interessant voor de platenverzamelaar. Lees meer. |
| Pocket record | Een flexibele 45 toeren plaat die gemakkelijk mee te nemen was. Innovatief, maar nooit succesvol geweest. Zeldzaam en zeer interessant voor de platenverzamelaar. Lees meer. |
| Poor | Poor (P): Dit wil zeggen dat de kwaliteit van het vinyl en de hoes uiterst belabberd is. Gratis zou je dergelijk vinyl nog niet willen hebben! In ieder geval niet om af te spelen. Misschien kun je deze platen nog recyclen en er iets moois van maken. Zie ook grading. |
| Punch hole | Een punch hole is een gat in de hoes van het album. Dit werd net zoals bij een cut out of cut corner expres aangebracht door de producent. Zie cut out. |
| Reissue | Opnieuw uitgebrachte platen. Heruitgaven van oude platen. Deze nieuw geperste versies van oude platen zijn voor de verzamelaar niet veel waard. |
| Revolutions per minute | Dit zijn de revolutions per minute. De afspeelsnelheid dus! In het Nederlands spreekt met over toeren. Vinyl platen kunnen op 3 snelheden worden afgespeeld, te weten op 78 toeren, op 45 toeren en op 33⅓ toeren. |
| Ringwear | Ringwear is slijtage van de album hoes. De ronde lijnen van de elpee of single komen door de hoes heen. Bekijk de hoes van de single van Liesbeth List. Je ziet de ronde zwarte lijnen van de single door de hoes heen. |
| Run-out groove | De run-out groove is het gebied aan het einde van de plaat waar de groef naar het label toeloopt. In het Nederlands wordt dit de uitloopgroef genoemd. |
| Sealed | Dit is een plaat die nog nooit uit de verpakking is gehaald, nog in de originele verpakking zit en met het cellofaan er nog omheen. |
| Seam split | Seam split is slijtage van de album hoes. Hierbij zijn de naden van de hoes gaan splijten. |
| Serienummer | De teem serienummer heeft dezelfde betekenis als matrixnummer. Ook wordt wel de term stamper nummer gebruikt. |
| Single | Een single is een vinylplaat met aan iedere kant 1 nummer. Zie ook 45 toeren en 7". |
| Special edition | Een special edition is het zelfde als een limited edition. Vaak worden de termen special edition, limited edition, deluxe edition en collector's edition bedoeld om hetzelfde aan te geven. Namelijk een exclusieve uitgave van een plaat. Dit is bedacht uit marketing overwegingen. Een bijzondere uitgave trekt nu eenmaal meer kopers! |
| Toeren | Toeren gaat over de afspeelsnelheid per minuut. Hiermee wordt het aantal toeren dat de plaat per minuut maakt. In het Engels spreekt men van revolutions per minute (RPM) Vinyl platen kunnen op 3 snelheden worden afgespeeld, te weten op 78 toeren, op 45 toeren en op 33⅓ toeren. |
| Very Good | Very Good (VG): Het vinyl is in goede staat, maar heeft wel zichtbare krasjes die ruis of gekraak kunnen laten horen, maar niet hinderlijk zijn bij het afspelen. Het label of de hoes kunnen kleine scheurtjes, plakbandrestjes, een stickertje of iets dergelijks bevatten, maar ziet er nog wel mooi uit. Zie ook grading. |
| Very Good Minus | Very Good Minus (VG-): Je hoort en ziet duidelijk slijtage. De hoes is aangetast en je hoort wat ruis of gekraak bij het afspelen. Zie ook grading. |
| Very Good Plus | Very Good Plus (VG+): Het vinyl is in zeer goede staat. De plaat vertoont sporen van gebruik en heeft soms kleine krasjes, maar met minimaal effect op de kwaliteit van het geluid. Deze platen zijn ooit gedraaid, maar goed onderhouden. Bij hoezen zijn er sporen van slijtage zichtbaar, zoals een plekje van een sticker of cut out in de hoes, maar de hoes verkeert wel in goede staat. Zie ook grading. |
| Warping | Hiermee wordt vinyl bedoeld dat kromgetrokken is. Niet kopen... Is waardeloos! Op onderstaande video zie je hoe je een kromme plat toch nog kunt rechttrekken. |
| Weaves | Weaves is niet goed. Zo'n plaat moet je niet kopen. Het gaatje zit niet in het midden en de muziek klinkt vals. |
| White label | White label-platen werden in een witte hoes naar dj’s gestuurd om het album of single te promoten. Als de single goed werd ontvangen, had de dj een exclusief product in handen. Dergelijke platen zijn in kleine oplage geproduceerd en daarom vrij zeldzaam. White label vinyl is gewild onder de verzamelaars. |
Aanvullingen voor dit vinyl jargon
Ik heb niet de illusie dat bovenstaande vinyl jargon lijst volledig is. Ik ben niet perfect en het kan best zijn dat ik de term niet goed omschreven heb (mea culpa). Ook zijn natuurlijk altijd meer begrippen die hier aan toegevoegd kunnen worden. Heb je opmerkingen, aanvullingen of is er vinyl vaktaal waarvan je de betekenis graag zou willen weten? Stuur me een mailtje en ik probeer het uit te zoeken en zal de lijst verder aanvullen.
Bronnen: 3 voor 12, Alibris, Eil, Gotta Groove Records, Vinyl Records
je uitleg over de maxisingle klopt helemaal niets van, genoeg maxisingles met maar 1 of 2 nummers
Dank Tinus voor je positieve reactie. Daar hebben we wat aan! Hoe zit het dan wel?
Maxi Singels werden geperst in eerste instantie puur voor de discotheken.
Redenen waren dat er hardere muziek geperst kon worden zonder dat de plaat over sloeg (wijdere groef) en voor de discotheken werden er dan ook speciale mixen geperst.
Toen de Maxi-Single betaalbaar werd voor de consument (rond de 15 Gulden in de jaren ’80) en de apparatuur in de discotheken sterk verbeterde (opkomst CD) .. verloor de Maxi Single zijn kracht om eind jaren 80 compleet uit te sterven.
Een Maxi Single mocht nooit langer duren dan 8 minuten op 45 toeren als maatstaaf voor de proffecionele DJ’s. .. dit omdat daarboven de groef smaller zou worden zodat ze naald meer kans kon hebben te skippen.
“Een cut corner is een afgeknipte hoek van de hoes van het album. Dit werd net zoals bij een cut out of punch hole expres gedaan door de producent. Zie cut out.”
FOUT !! .. dit zijn platen welke niet meer (goed) verkochten in de platenzaken en terug genomen werden door de platenmaatschappij of tussen leveranciers, vervolgens werd er een punch hole in de labels geprikt (meest van de tijd bij Singels) of werd er een schuine hoek dan wel een cut out in de bovenkant (links of rechts) gemaakt machinaal en werden de platen vervolgens verkocht voor een veel lagere prijs om te eindigen in de hele goedkope warenhuizen of benzine stations.
Dit gebeurde echter enkel in Amerika, in Nederland kent men dit niet en platen die “over” waren werden zeer vaak vernietigd om vervolgens nieuw vinyl mee te persen.
Dat is dus niet waar, deze lp’s werden jaren “70 ook verkocht bij V&D en soms onder de toonbank, illegaal dus.
John
Ik heb begrepen dat het werd gedaan om een lagere invoer belasting
Het product was beschadigd en mocht als monster worden geïmporteerd
Vooral uit Italië en Amerika kregen we dit soort partijen. Werden vaak in de uitverkoop aangeboden, ook bij andere grote warenhuizen (ik werkte zelf bij V&D)
Zelf ook vaak van die aanbiedingen gekocht hoor 😀🔊🎶
“EP staat voor Extended Play. Dit is een plaat met 2 of 3 en maximaal 4 nummers. Meestal bedraagt de speelduur 15 tot 35 minuten.”
Helaas maar dit antwoordt klopt niet helemaal.
EP staat dan wel voor Extended Play maar dit gebruikte elke platenmaatschappij voor singels waar 2 of meer nummers per kant op werden gedrukt.
Echter is het ook zo dat platenmaatschappijen deze term op hun singels gebruikten bij slechts 1 nummer, dit omdat een liedje langer dan 4.30 een andere manier van snijden behoefde.
Een EP is niet standaard 4 liedjes op 1 single, er zijn zat EP’s te vinden met 4 liedjes op elke kant afspeelbaar op 33 Toeren.
De benaming EP is een term en niet zozeer een standaard.
Kan iemand mij vertellen waar RPS of soms RPM voor staat bij het reprise label?
Bij voorbeeld: Reprise RPS 1365
RPS = Revolutions Per Second en RPM = Revolutions Per Minute
Bedankt voor de reactie, maar heeft het werkelijk invloed op de geluid’s kwaliteit van de track en waarom staat het op het ene singletje er wel en de andere niet.
Is de prijs/kwaliteit van het singeltje ook anders?
John
Ik heb het vinyl, zelfs toen de cd’s op de markt kwamen, nooit “laten vallen”. Het is me echter recentelijk pas opgevallen dat het hoofdzakelijk singles van Bovema en Negram waren waarvan de punch hole niet in het midden van de plaat zat. Dan kun je zeggen “draai die dan zonder het zg. “dopje” en probeer de plaat dan zo te manoevreren dat de groef weer zonder heen en weer te slingeren afgespeeld wordt zodat de boel niet meer vals klinkt, maar de ervaring heeft me geleerd dat, áls je dat voorelkaar krijgt, de groef alsnog niet “gelijnd” meedraait. Ik ben zelf “gezegend’ met een absoluut gehoor, en ik krijg het niet voorelkaar om bijvoorbeeld “Hey mal yo” van Johnny y Orquestra Rodrigues (Negram-single in Nederland en in België uitgebracht op het EMI-label) zo te “manoevreren” dat ik de plaat behoorlijk kan digitaliseren. Ze blíjven vals klinken. Ik snap dat daar nu, 48 jaar na dato, niets meer aan te doen is, maar ik wilde het even kwijt. Sorry voor de wazige uitleg, maar ik kan het niet anders onder woorden brengen.